Đây là một hoạt động phức tạp hơn, những cũng hệ thống hơn hai cấp độ trước. Đọc nhanh chỉ có giá trị khi những gì bạn phải đọc không thật sự đáng đọc. Không những thế, thái độ và tình cảm của người đọc về những vấn đề này thường được phát triển một cách chắc chắn.
Dĩ nhiên, không phải tất cả các tác phẩm khoa học kinh điển đều sử dụng hay cần phải sử dụng toán học. Để tham gia vào quá trình đối thoại này, chúng ta cần đọc một tác phẩm lớn trong mối liên hệ với những tác phẩm khác và theo trình tự thời gian từ hiện tại trở về quá khứ hoặc từ quá khứ tới hiện tại. Bạn sẽ không gặp khó khăn gì vì đây đều là những từ thông dụng và Euclid cũng dùng chúng theo nghĩa thông dụng.
Chúng tôi sẽ quay lại cấp độ này trong Chương 4 để chỉ ra việc đọc kiểm soát đóng vai trò quan trọng như thế nào trong đọc đồng chủ đề - cấp độ đọc thứ tư và cũng là cao nhất. Bách khoa toàn thư có chứa các thông tin xác thực mà những độc giả giỏi muốn phám khá ngay từ khi bắt đầu tra cứu, nhưng người đọc cũng không nên thoả mãn khi mới tìm được những dữ kiện rời rạc. Nhưng dù thông tin có được sắp xếp lại hay không thì bản thân bên trong tài liệu phải ngầm chứa một câu chuyện.
Thói quen này chính là biểu hiện của một độc giả yêu cầu cao. Mỗi cuốn sách chỉ có một vài câu then chốt, nhưng không phải vì có câu then chốt mà bạn coi nhẹ các câu khác. Với thơ, nó càng quan trọng, quan trọng hơn việc áp dụng quy tắc ấy với một tác phẩm khoa học, triết học hay thậm chí là một cuốn tiểu thuyết hoặc kịch.
Những tác phẩm này thật sự vĩ đại vì chúng chứa đựng những suy nghĩ sâu sắc và phong phú nhất được con người thể hiện bằng ngôn từ. Có thể diễn đạt đầy đủ câu này như sau: Lý do là vì ông ta có thể chịu đựng…. Đa số từ ngữ trong sách đều được các tác giả sử dụng theo phong cách hội thoại thông thường, với nhiều tầng nghĩa khác nhau.
Đây là một quan niệm hoàn toàn sai lầm. Cả hai đều phải quan sát và suy nghĩ nhưng họ nghĩ về những loại thông tin khác nhau mà họ quan sát được, đưa ra những cách chứng minh kết luận khác nhau. Chỉ cần đưa ra được những bằng chứng chứng minh rằng quyển sách quá khó hiểu, độc giả sẽ không nhất thiết phải thể hiện là mình hiểu cuốn sách nữa.
Khi đã tìm ra những câu chủ chốt, việc xây dựng đoạn văn sẽ dễ dàng hơn. Đó là một nhận định rất vô tư, nhưng bạn cần nhớ nó. Dần dần, bạn sẽ hình thành được tiêu chuẩn phê bình và có thể tìm ra những bạn đọc có cùng sở thích để cùng nhau chia sẻ ý kiến và cùng phê bình.
Nó khiến những độc giả không chuyên cảm thấy rất khó khăn. Hãy nói theo cách của bạn!. Ví dụ, khi đọc một tác phẩm về kinh tế, tiêu biểu như cuốn The Wealth of Nations (Sự thịnh vượng của các quốc gia) của Adam Smith, nếu bạn cứ nhất quyết phải hiểu tất cả những gì đọc được trong mỗi trang rồi mới đọc trang tiếp theo, thì bạn sẽ không đọc lâu được.
Vậy là bạn đã đọc lướt qua cuốn sách một cách có hệ thống, theo cách đọc kiểm soát đầu tiên. Có hai loại đọc kiểm soát, vốn là hai khía cạnh của cùng một kỹ năng, nhưng những người mới bắt đầu đọc thường được khuyên nên xem chúng như hai bước hay hai hoạt động khác nhau. Bên cạnh hai loại câu hỏi trên, có những câu hỏi về sự cần thiết và tính ngẫu nhiên; về vật chất và phi vật chất; vật lý và phi vật lý, tự do và không xác định; về năng lực của trí tuệ con người; bản chất và mức độ kiến thức của nhân loại; về sự tự do của ý chí.
Đối với một số cuốn sách, có thể bạn sẽ không tìm thấy gì. Ở đây, có ba vấn đề có thể được đặt ra dưới dạng câu hỏi: (1) Tiến bộ có cần thiết không, hay nó chỉ là sự tiếp giáp của các sự kiện? (2) Tiến bộ đương nhiên sẽ tiếp tục, hay cuối cùng nó sẽ kết thúc hoặc rơi vào trạng thái bất biến? (3) Có sự tiến bộ trong bản chất tự nhiên của con người không hay chỉ diễn ra trong các điều kiện bên ngoài của đời sống con người? Những thông tin này được cung cấp bởi các nghiên cứu sau đó.